Chocoladesiroop is het doucheputje

Als Psycho na een tumultueuze productieperiode en een echtelijke crisis in huize Hitchcock dan eindelijk in première gaat, staat Alfred Hitchcock moederziel alleen in de hal naar de uitverkochte zaal. Hij doet de zaaldeuren een stukje open en gluurt naar binnen, benieuwd als hij is naar de reacties. Hoewel, benieuwd is een understatement. Hitchcock is doodsbenauwd, zijn filmende leven hangt van de film af. Geen studio zag brood in Psycho; hij heeft een hypotheek op zijn landhuis moeten nemen om de horrorfilm te financieren.

Hitchcock ziet al snel dat het goed is. En als de ijzingwekkend krassende violen klinken, slaat hij als een dirigent de maat. Alsof hij het publiek aan een touwtje heeft. De zaal gilt, Hitchcock grijnst. De rest is geschiedenis: Psycho werd het grootste commerciële succes uit de carrière van ‘the master of suspense’.

Zo gaat het althans in Hitchcock, Sacha Gervasi’s vermakelijke drama over de totstandkoming van Psycho (1960). Daarin is ook te zien hoe Hitchcock (Anthony Hopkins) de strijd aangaat met de censors, die geen bloed of bloot willen zien. “Ze is niet naakt, ze draagt een badmuts”, zegt Hitchcock. Ook de door Scarlett Johansson gespeelde Janet Leigh (die Marion Crane speelt in Hitchcocks Psycho) maakt zich druk om haar naaktscène: “Ik zie er nu eenmaal niet bepaald jongensachtig uit”.

Hitchcock neemt zelf het keukenmes ter hand; tijdens de opnames heeft hij zijn vrouw en de man die haar het hof maakt voor ogen en hakt er vervolgens lustig op in. “Ik denk dat ik nooit meer een douche neem”, zegt personal assistent annex script supervisor Peggy Robertson als de film ten kantore wordt vertoond.

Het zijn slechts een paar van de ontelbare verhalen over Psycho, die variëren van onwaarschijnlijke, maar ware gebeurtenissen tot prachtige fabels. ‘De moeder van alle moderne horrorfilms’ werd bij de release neergesabeld door de kritiek, maar het publiek stroomde toe en was onder de indruk. En er waren inderdaad mensen die niet meer onder de douche durfden. Hitchcock ontving naar verluidt een brief van een woedende man, die schreef dat zijn dochter na Les Diaboliques niet meer in bad durfde en na het zien van Psycho vergelijkbare angsten had voor de douche. “Stuur haar naar de stomerij,” zou het antwoord van Hitchcock hebben geluid.

De nog geen drie minuten durende douchescène werd in zeven dagen opgenomen, met ruim zeventig verschillende camera-instellingen. Hitchcock had een torso laten maken waaruit het bloed had moeten spuiten, maar besloot die toch niet te gebruiken. In zijn boek The Girl in Hitchcock’s Shower onthult Robert Graysmith dat het naaktmodel Marli Renfro voor het bedrag van vierhonderd dollar als body double fungeerde, maar volgens Janet Leigh is zij zelf en niemand anders te zien in de douchescène. Haar borsten waren tijdens de opnamen bedekt met huidkleurige stof.

Tijdens de keuring meenden drie van de vijf censors desalniettemin een tepel te zien en Hitchcock werd opgedragen het shot te verwijderen. Hij nam de film mee en bracht hem de volgende dag ongewijzigd terug. De sluwe vos was er terecht van uitgegaan dat de censors het toch niet in de gaten hadden.

De douche-scène is in de loop der jaren ontelbare keren nagemaakt, geparodieerd en geciteerd, en niet alleen in horrorfilms als George A. Romero’s The Crazies (1973), Tobe Hoopers The Funhouse (1981) of Les lèvres rouges / Daughters of Darkness (1971) van de Vlaming Harry Kümel. Homer die in de animatieserie The Simpsons van een krukje valt, zich vastgrijpt aan het wegglijdende tafelkleed, een verfpot omgooit en de verf in een putje ziet weglopen? Psycho! In Looney Tunes: Back in Action (2003) spoelt Bugs Bunny chocoladesiroop door het afvoerputje (Hitchcock gebruikte dezelfde substantie in plaats van bloed).

Natuurlijk knipoogt Richard Franklin in Psycho II (1983) naar de befaamde douchescène; in Tim Burton’s Charlie and the Chocolate Factory (2005) is de douchescène op een televisie te zien; en in Red Rain, Matthijs van Heijningen jr.’s fraaie ode aan Psycho, overleeft Kim van Kooten weliswaar de douche in het afgelegen, uitgestorven motel waar ze in het holst van de nacht in de stromende regen belandt, maar ook hier blijkt de waard niet te vertrouwen.

Jon Amiel toont zich met Copycat (1995) zelf een copycat in een scène waarin Sigourney Weaver onder de douche stapt. Maar de meest hardnekkige navolger is Brian De Palma, de regisseur met een ware Hitchcock-obsessie. In Carrie (1976) staat de piepjonge Sissy Spacek onder de douche na een potje volleybal. Het bloed dat zich hier met het water vermengt, wordt niet veroorzaakt door messteken, maar is Carries eerste menstruatiebloed. In de openingsscène van Dressed to Kill (1980) denkt Angie Dickinson tijdens een vrijpartij dat ze onder de stromende douche wordt gewurgd. Binnen het half uur komt zij inderdaad aan haar eind. Niet onder de douche, maar in de lift, waar ze door haar psychiater in mootjes wordt gehakt.

In Blow Out (1981) is het opnieuw raak. De film begint met een variatie op Psycho. Op het moment dat het schreeuwende meisje – mét blote borsten – in stukken wordt gehakt, wijkt de camera achteruit en verschijnt lachend geluidsman John Travolta in beeld. Hij zit in een studio naar rushes van de low budget horrorfilm Angst in het internaat te kijken. “Wat een slechte gil!,” luidt zijn commentaar.

In de vermakelijke parodie High Anxiety (1977) gaat Mel Brooks aan de haal met zo’n beetje alle Hitchcock-klassiekers, ook met Psycho. De schim die achter het douchegordijn opduikt, blijkt een piccolo. Die zwaait niet met een mes, maar met de krant waar Brooks al een paar keer om had gevraagd. In het doucheputje loopt de uitgelopen inkt weg.

Gus van Sant ging zover in zijn adoratie dat hij Hitchcocks meesterwerk shot voor shot namaakte (Psycho, 1998). Maar in de badkamerscène wijkt Van Sant om ondoorgrondelijke redenen af van het origineel: bij hem zetten de violen pas in ná de eerste messteken. Hitchcock wilde aanvankelijk alleen een gillende vrouwenstem laten horen of helemaal geen geluid onder de scène zetten. Maar de ijzingwekkend krassende violen die Herrmann bedacht, maakten de scène nog sterker, vond Hitchcock. Van Sants versie bewijst zijn gelijk.

Twee keer wordt het mes gezet in de rug van Marion Crane (hier gespeeld door Anne Heche). Tussendoor zijn beelden gemonteerd van een onheilspellend bewolkte lucht. Ook het kleurgebruik heeft geen toegevoegde waarde; het dieprode bloed dat in Van Sants doucheputje wegstroomt, maakt minder indruk dan de chocoladesiroop van Hitchcock. Met de suggestie verdwijnt de spanning.

Niet alleen filmmakers gingen aan de haal met Psycho; de Zwitserse conceptuele kunstenaar Christoph Draeger maakte in 2004 Schitzo (redux), waarin hij de versie van Van Sant over het origineel van Hitchcock projecteerde. De Schotse videokunstenaar Douglas Gordon rekte Psycho op tot een 24 uur durende ‘dual-channel video-installatie, 24 Hour Psycho Back and Forth and To and Fro. De Nederlandse kunstenaar Jeroen Offerman gaat in To Become, Shift, Transfer, Copy and Erase JANET LEIGH aan de hand van de fameuze douchescène na of het mogelijk is om de acteur en zijn/haar personage van elkaar te scheiden. Offerman bouwde de badkamer na, en liet in deze ‘filmsetsculptuur’ eerst Anouk Bax, vervolgens een andere acteur en ten slotte zichzelf de rol van Janet Leigh spelen.

Scarlett Johansson had weinig problemen om in de huid te kruipen van Janet Leigh die in de huid kroop van Marion Crane. “Je moet gewoon je tanden op elkaar zetten en onder de douche stappen. En dan staat Anthony Hopkins opeens voor je neus met een enorm keukenmes te zwaaien,” vertelde ze in het Amerikaanse modeblad V Magazine.

“Anthony mag een schatje zijn, hij is ook angstaanjagend. Misschien kwam het omdat ik Silence of the Lambs te vaak gezien heb toen ik klein was, ik had in ieder geval weinig moeite om me in te leven.”

Sacha Gervasi’s Hitchcock draait nu in de Nederlandse bioscopen.
Nota bene: voor dit artikel, gepubliceerd in Het Parool, heb ik gebruik gemaakt van een stuk dat ik eind vorige eeuw schreef voor de Volkskrant.