Aernout Mik op IDFA: wat is dat eigenlijk, de werkelijkheid?
Hoe kunstenaars en documentairemakers proberen vat te krijgen op de werkelijkheid, en hoe toeschouwers proberen te bevatten wat ze zien, vormt het uitgangspunt van een gegidste IDFA-rondleiding door het Stedelijk Museum. Aan de hand van de meest uiteenlopende werken; in anderhalf uur wordt onder meer stilgestaan bij Marlene Dumas’ portret van Osama Bin Laden en bij een marmeren beeld van Alberto Giacometti uit 1929.
Ook Aernout Miks virtuoze (video)installatie Cardboard Walls maakt deel uit van de tour. Het is een confrontatie met de gevolgen van de kernramp die zich in 2011 voltrok in Fukushima, Japan. De dubbelfilm toont verschillende situaties, zowel reële als imaginaire, die zijn veroorzaakt door de catastrofe, verbeeld door mensen die de regio moesten ontvluchten en die sindsdien niets anders rest dan een leven in provisorische kartonnen huisjes.
In eerste instantie doen hun collectieve improvisaties concrete herinneringen aan de traumatische gebeurtenissen herleven. Maar dan wordt, in een uitbarsting van wanhoop, ook de tijdelijke behuizing vernietigd. “Wat voor verhaal zou hier achter zitten?,” vraagt de gids, staand tussen een labyrinth van kartonnen schotten, die voor de videoschermen zijn opgehangen. “Waar leid je dat uit af? En wanneer wordt een kunstwerk een verhaal?” De hamvraag: “Vind je het werk sturend of niet? Wordt het gepresenteerd alsof het de werkelijkheid is? En wat is dat eigenlijk, de werkelijkheid? Bij het journaal worden toch ook keuzes gemaakt?!”
Er is nog een tweede werk van Mik te zien op IDFA, de filminstallatie Raw Footage (2006), in de Tuinzaal van De Brakke Grond, eveneens als onderdeel van Paradocs, het IDFA-onderdeel dat laat zien wat er zoal gebeurt op het grensvlak van film en kunst, waarheid en fictie, en vorm en verhaal.
Ook deze installatie gaat over de keuzes die er bij het journaal worden gemaakt. Voor iedere minuut nieuwswaardig materiaal schieten journalisten een veelvoud aan beelden die om uiteenlopende redenen onbruikbaar zijn. Uit uren en uren van deze zogenoemde war rushes, afkomstig van persbureaus als Reuters en ITN, compileerde Mik Raw Footage. En maakt hij zichtbaar hoe doelloos, onoverzichtelijk en chaotisch oorlog (ook) is.
Een man fietst langs en toont vrolijk zijn pistool aan de camera, geitjes lopen door een platgebombardeerde winkelstraat. Twee soldaten spelen een potje jeu de boules, anderen zijn aan het snacken, terwijl diep in de achtergrond een man met zijn handen in de lucht staat.
Zonder de context zou je de oorlog bijna vergeten. Maar dan toont Mik op beide schermen beelden van journalisten met opschrijfboekjes, fototoestellen en draaiende camera’s, die op zoek zijn naar een verhaal en naar context. “Don’t you have someone who talks English?,” vraagt een journalist aan een jonge soldaat, die steeds zenuwachtiger met zijn wapen zwaait.
In samenhang met deze installatie heeft Mik een filmprogramma samengesteld met documentaires over over beeldvorming; films die óók de achterkant van het nieuws tonen, (iconische) beelden herinterpreteren of nieuwe betekenis geven.
Er zit een enkele recent films tussen, zoals Sergei Loznitsa’s belangwekkende documentaire Maidan (2014), verder bestaat Miks selectie vooral uit fijne klassiekers, zoals Hupert Saupers Kisangari Diary (1998), Johan Grimonprez meesterwerk dial H-I-S-T-O-R-Y (1997) en Letter to Jane van Jean-Luc Godard en Jean-Pierre Gorin.
De meest bijzondere film is waarschijnlijk 1974, une partie de campagne van de Franse meester Raymond Depardon. Die kreeg in 1974 van de toenmalige Franse Minister van Financiën Valéry Giscard d’Estaing de opdracht een film te maken over de presidentscampagne die hij ging voeren, met François Mitterrand als belangrijkste tegenstander. Depardon is overal bij; bij openbare én besloten bijeenkomsten; op kantoor met het campagneteam en bij zijn hoofdpersoon als die de resultaten van de verkiezingen afwacht.
Giscard d’Estaing won de verkiezingen. En stapte direct daarna naar de rechter om vertoning van de film te verbieden; het beeld dat de boerenzoon Depardon van hem had geschetst, beviel de stijve, ijdele politicus niet.
Het zou tot 2002 duren voordat 1974, une partie de campagne in Frankrijk mocht worden vertoond.
IDFA duurt t/m 30/11. Tot dan is Raw Footage gratis te zien in De Brakke Grond. De (Engelstalige) rondleidingen in het Stedelijk Museum zijn dagelijks om 11.00 uur. (kaartverkoop via www.idfa.nl).
