“Als Marion niet had ingestemd, had ik The Immigrant nooit gemaakt”
James Gray wist kort voordat hij een rol op haar lijf schreef niet wie de Franse steractrice Marion Cotillard was. “Misschien zegt dat wel iets over mijn geestelijke gesteldheid.”
Het zit zo: Gray was uitgenodigd voor een dinertje door de Franse regisseur Guillaume Canet, een goede vriend die hij had geholpen om dialogen uit diens misdaadthriller Blood Ties van het Frans naar het Engels te vertalen. ‘You mind my girlfriend come along’ vroeg Canet hem. Gray spreekt het zinnetje uit alsof het uit de Britse komedieserie ‘Allo ‘Allo! komt. ‘Nee hoor’, antwoordde Gray; hij had zelf ook zijn vrouw meegenomen.
“Ik was direct verrukt door haar gezicht, maar daarna kregen we al snel een woordenwisseling over een acteur die zij heel goed vond en ik niet. En ik dacht bij mezelf: wat een toon! De rest van de avond heb ik vooral met Guillaume gepraat. Op weg naar huis vroeg mijn vrouw of ik eigenlijk wel wist wie zij was? ‘Ze heeft vorig jaar een Oscar gewonnen voor haar rol als Édith Piaf’, zei ze. ‘Oh, die heb ik niet gezien’, antwoordde ik, ‘jij wel?!’ Zij had ’m ook niet gezien, maar ze wist wel wie Marion Cotillard was. Ik houd dat soort zaken niet bij. In 2005, toen onze eerste zoon werd geboren, ben ik gestopt met naar de bioscoop te gaan. Inmiddels hebben we drie kleine kinderen; daar gaan zeeën van tijd in zitten. Ik krijg wel eens dvd’s thuis gestuurd, maar wie kijkt er nou films op televisie?”
Even googelen leerde Gray dat Cotillard ‘some sort of big deal’ was. Dat deed hem niet zo veel, maar haar gezicht liet hem niet los. “Ze ziet eruit als een actrice uit de tijd van de zwijgende film. Ze zit vol vuur, ook als ze zwijgt zie je dat direct. Ik besloot speciaal voor haar een rol te schrijven. Als Marion niet had ingestemd, had ik het script van The Immigrant nooit geschreven.”
In het historische drama The Immigrant speelt Cotillard de Poolse Ewa Cybulski, die in 1921 moederziel alleen op Ellis Island arriveert en daar al snel de hulp accepteert van vrouwenronselaar Bruno Weiss (Joachim Phoenix).
Gray verwerkte verhalen in The Immigrant die hij hoorde van zijn grootmoeder. “Het is niet echt autobiografisch, mijn eigen achtergrond is Russisch-Joods, Ewa is Pools en katholiek. Maar het is wel persoonlijk door het thema van de immigratie. Dat is volgens mij een van de grootste angsten in ieders leven: dat je ergens middenin de nacht wakker wordt en je je realiseert dat je er helemaal alleen voor staat. Ik had ook een film kunnen maken over een vrouw op de maan tussen aliens, maar dat is niet helemaal mijn stijl. Dus bedacht ik dit: een katholieke Poolse vrouw in Amerika, waar ze niemand verstaat en niemand haar verstaat. Om te overleven moet ze zich aanpassen, maar hoe ver ga je daarin?”
Cotillard nam haar rol zeer serieus; tussen de opnames door zat ze constant met haar neus in de grammaticaboeken. Haar Poolse tegenspelers vertelden Gray dat ze zich een licht Duits accent had aangemeten. “Ze had bedacht dat haar personage afkomstig was uit een deel van Polen tegen de Duitse grens. Ik heb een diepe buiging gemaakt en ben weer achter mijn camera gekropen.”
Gray nam zijn film voor een groot deel op op Ellis Island, het eiland in de haven van New York en New Jersey dat eind 19e en begin 20e eeuw dienst deed als grenspost voor aankomende nieuwe immigranten. “Het is een fenomenale plek. Tijdens mijn research ontdekte ik dat er maar heel weinig films zijn opgenomen. Er zit een scène in Hitch, waarin Will Smith en Eva Mendez zitten te babbelen, maar dat had overal kunnen zijn. En er zitten representaties van Ellis Island in The Godfather Part II en Eliah Kazans America America. Dat is het zo een beetje. Misschien komt het doordat het zo’n ingewikkelde plek is om films op te nemen. Je moet namelijk niet vergeten dat het eiland is. We moesten dagen achtereen 600 extra’s naar het eiland vervoeren. En overdag konden we niet filmen, want dan lopen er duizenden toeristen rond. Dat betekende dus weer dat we enorm veel lampen nodig hadden. En liften en kranen, want de opnames vonden plaats in een zaaltje op de derde verdieping. Het was een productionele nachtmerrie, want het budget was beperkt en onze ambities waren enorm.”
Ook al zou hij twee maanden hebben gehad, dan was hij tegen het einde waarschijnlijk ook tijd te kort gekomen, zegt Gray. “Wat ik al snel geleerd heb, is dat er geen excuses zijn als je een film maakt. Onderaan het beeld staat niet: ‘vandaag hadden de acteurs hoofdpijn’, of ‘we hadden maar twee uur voor dit shot’. Op de poster staat ook het aantal opnamedagen niet vermeld, of dat het budget slechts 12,8 miljoen dollar was. Het maakt allemaal niks uit. Dus komt het neer op planning; om de illusie van schaal. Je moet iedere dag weer honderd procent gefocust zijn op de set; precies weten wat je nodig hebt. Dat is geen pretje, want een belangrijk deel van de magie van het filmmaken bestaat voor mij uit het experimenteren met mijn acteurs. Uit zo veel mogelijk dingen uitproberen. Ik probeer daar zoveel mogelijk tijd voor te reserveren.”
In 1994, Gray was pas 25 jaar, won hij met zijn speelfilmdebuut Little Odessa de Zilveren Leeuw in Venetië. Sindsdien maakte hij slechts vier speelfilms: The Yards (2000), We Own the Night (2007), Two Lovers (2008) en vorig jaar dus The Immigrant. “Ik heb een moeilijke tijd achter de rug. Ik ben lang bezig geweest met een film met Brad Pitt, maar die is om tal van redenen niet van de grond gekomen. Dat was zwaar, ik verdiende de kost met commercials en het herschrijven van andermans scenario’s, maar ik zou een enorme eikel zijn als ik nu ga zitten klagen. Want het lukt me telkens weer om persoonlijke film te maken, films over zaken die me dagelijks bezighouden. Hoeveel mensen kunnen dat nu zeggen? Een stuk of twintig op de hele wereld, meer niet. Ik ben een bevoorrecht mens.”
The Immigrant van James Gray draait nu in de Nederlandse bioscopen. Dit interview vond plaats tijdens het festival van Cannes, in mei 2013, en stond eerder in Het Parool.
