De fictieve voorlichtingsfilms van Floris Kaayk
In het Stedelijk Museum Schiedam is vanaf zaterdag werk te zien van de vijf genomineerden voor de Volkskrant Beeldende Kunst Prijs 2014: Giorgio Andreotta Caló, Maartje Korstanje, Emmeline de Mooij, Emma van der Put en Floris Kaayk. Mijn favoriet is Kaayk. Vanwege zijn online project Human Birdwings (2011-2012), waarin een man vliegt als een vogel (Jammer alleen dat hij zo snel bekendmaakte dat het een hoax was) en vanwege het al even fraai uitgevoerde Rayfish Footwear, sneakers gemaakt van speciaal gekweekte roggen in alle kleuren van de regenboog.
Ik sprak Kaayk (Tiel, 1982) een paar jaar geleden toen hij pas twee – ook al luid bejubelde – kortfilms had gemaakt: The Order Electrus (2005) en Metalosis Maligna (2006). ‘Animatiefilms zijn vaak een showcase waarmee de maker demonstreert welke technieken hij allemaal beheerst. Ik gebruik de techniek om een verhaal te vertellen. Het is gereedschap’, aldus Kaayk.
Aan het zeven minuten durende The Order Electrus, een natuurfilmvariatie over elektronische insecten die voornamelijk op oude, verlaten industrieterreinen leven, werkte hij zes maanden; Metalosis Maligna, een soort van wetenschappelijke film over mensen met metalen implantaten die spontaan beginnen te groeien, kostte hem zeven maanden. Het was geen verspilde tijd. The Order Electrus leverde Kaayk – hij was destijds derdejaars student aan de St. Joost Academie in Breda – onder meer de Talent & Pro Award voor de studentenfilm op. ‘De combinatie van live action met 3D-animatie, het gebruik van de zorgvuldig gekozen muziek en voice-over zorgen voor een geheel eigen en realistische wereld waar we als kijker direct in gezogen worden’, meldde de jury.
Vervolgens studeerde Kaayk cum laude af met Metalosis Maligna. De sciencefictionfilm, vormgegeven als een item in een actualiteitenprogramma op Discovery Channel, was bovendien goed voor de eerste Kunstbeeld ArtOlive Award voor pas afgestudeerde kunstenaars en werd geselecteerd voor de studentencompetitie van het Holland Animation Film Festival. ‘De helft van mijn films is live action, de helft bestaat uit visual effects. Qua toepassing van animatie kun je het vergelijken met een film als Lord of the Rings, maar die wordt ook niet vertoond op het animatiefestival. Aan de andere kant: ik ben meer animator dan filmmaker. Ik ben immers afgestudeerd aan de afdeling animatie.’
Voor The Order Electrus filmde hij in het Ruhrgebied bloemen, bomen en groene blaadjes tegen een industriële achtergrond. Met de onderdelen uit een oude videorecorder – Kaayk werkt een dag per week op de vuilnisstortplaats van zijn geboorteplaats Tiel, waar hij ‘de mooiste dingen’ vindt – en secondenlijm maakte hij mechanische insecten, waar hij met de computer 3D-modellen van maakte. ‘Je hebt vervolgens heel veel vrijheid. Je kunt de belichting aanpassen, de camerastandpunten en de scherpte-diepte. Dat geeft een heel realistisch effect. Tegelijkertijd weet je dat het niet kan, het is over the top. Daarom passen mijn films ook niet in de traditie van de fake-documentaire. Misschien dekt de term fictieve voorlichtingsfilm de lading nog wel het beste.’
Na The Order Electrus twijfelde Kaayk of hij dezelfde techniek nog een keer kon toepassen. Het zinnetje in het juryrapport van de Talent & Pro Award dat hij een opzichzelfstaand genre had gecreëerd, gaf echter de doorslag. ‘Als ik mijn eigen genre heb gecreëerd, kan ik het nog wel een keer doen, dacht ik.’
Metalosis Maligna is bepaald geen herhalingsoefening geworden. De inspiratiebron voor de vorm vond Kaayk in een item van het tv-programma Zembla over de vogelgriep. ‘De beelden waren heel saai: shots van een statief met een rustige pan-beweging. Toch zat er een enorme dreiging in, vooral door de voice-over. Het is niet de vraag of het gebeurt, maar wanneer. Miljoenen mensen zullen worden geïnfecteerd, was de teneur.’
Een ander verschil met The Order Electrus is dat Kaayk in Metalosis Maligna met echte acteurs werkte. ‘Mensen krijg je niet goed in de computer. In Hollywood gebruiken ze de verfijnde maar peperdure motion-capture-techniek om bewegingen van mensen vast te leggen. Maar Metalosis Maligna is een no-budget film; hij kostte nog geen 500 euro.’ Kaayk verzon een eigen systeem, met grote piepschuimen balletjes die aan de acteur werden bevestigd met sterke tape.
‘Ik heb vijf maanden full time aan de effecten gewerkt, ook in de weekeinden. Voor je het weet kom je drie dagen niet buiten. Het is geen pretje om zo lang achter elkaar voor de computer te zitten, maar als je dan ziet dat het precies zo wordt als je je had voorgesteld, compenseert dat veel.’
De Volkskrant Beeldende Kunst Prijs. T/m 11 mei in het Stedelijk Museum Schiedam. De winnaar wordt bekendgemaakt op zondag 13 april.
