jpekker

Filmende alchemisten in EYE

bros-quay_still-from-the-street-of-crocodiles_asifa

Macaber, duister en morbide. Kafkaësk, verontrustend, raadselachtig. Unheimisch, hypnotiserend en surrealistisch. Om het werk van de Quay Brothers, vanaf hun allereerste studentenfilms tot hun meest recente kortfilms, te kenschetsen worden steevast dezelfde woorden gebruikt.

Dat is niet voor niets, ze doen het werk ook recht, maar het is zó eigen – niet alleen in hun stop motion-poppenfilms is hun hand onmiddellijk te herkennen, hetzelfde geldt voor hun excentrieke decors, tekeningen en (kostuum)ontwerpen voor opera en dans – dat hun naam er eigenlijk nog de beste omschrijving voor is.

Maar de Quay Brothers mogen dan grote faam genieten onder collega-animatoren, bij het grote publiek zijn ze nauwelijks bekend. En als ze al bekend zijn, dan is het niet door hun autonome werk, maar door hun opdrachtfilms, muziekvideo’s en commercials: de Quays maakten de clip van Peter Gabriels Sledgehammer, de surreële droomsequenties in Julie Taymor’s biopic Frida over de Mexicaanse schilderes Frida Kahlo, station calls voor MTV, en reclames voor grote merken als Mars, Kellogg’s en Dell. Zelf spreken de Quays van een pact met de duivel; deze ontbreken dan ook in de grote overzichtstentoonstelling The Quay Brothers’ Universum, die tot en met 9 maart te zien is in EYE.

Quay Brothes portrait c1975 (S)

Stephen en Timothy heten de Quay Brothers, maar de eeneiige, onmogelijk van elkaar te onderscheiden tweeling weigert te zeggen wie wie is. Eind jaren zestig volgden ze de kunstacademie in hun geboortestad Philadelphia, daarna woonden ze een tijdje in Amsterdam. Ze belandden er met een schip dat kolen vervoerde voor het Amerikaanse leger, na een twee weken durende reis. Eigenlijk waren ze van plan borden te gaan wassen in Philadelphia; een vriend overtuigde ze dat ze dat net zo goed in Europa konden doen.

In 2006 weidde het Holland Festival in samenwerking met het Rotterdamse filmfestival al een bescheiden retrospectief aan de Quays; op het Westergasfabriek waren destijds een aantal installaties en curieuze kijkdozen te zien, dormitoria genaamd, met de minutieuze sets waarmee hun films zijn gemaakt.

Deze kijkdozen, veelal samengesteld uit gebruikte, verweerde en doorleefde voorwerpen die schuilgaan onder dikke lagen stof, die korreltje voor korreltje zijn aangebracht, staan nu ook weer in EYE. Maar er is meer. Veel meer. Er zijn bierviltjes te zien van De Koninck, het Belgische biermerk waarnaar ze hun studio vernoemden, een aantal boekomslagen die de Quays ontwierpen voor uitgeverij Meulenhoff, onder meer voor Céline’s Dood op krediet.

in-absentia

Quay Brothers_Street of Crocodiles

In de enorme, schaars verlichte tentoonstellingsruimte worden op grote schermen natuurlijk ook de kortfilms van de eigenzinnige animatiekunstenaars geprojecteerd, waaronder het prachtige In Absentia (2002), een meermaals bekroonde samenwerking met componist Karlheinz Stockhausen, en Street of Crocodiles (1986), die door Terry Gilliam werd uitgekozen als een van de tien beste animatiefilms ooit.

Daarnaast zijn er animatiefilms te zien van Oost-Europese makers die een voorbeeld zijn voor de broers, onder wie Walerian Borowczyk en Jan Svankmajer, en tal van andersoortige inspiratiebronnen, waaronder surrealistische Poolse filmposters uit de jaren vijftig en zestig, artefacten uit wetenschappelijke verzamelingen, rariteitenkabinetten en vroeg twintigste-eeuwse tekeningen van psychiatrische patiënten.

Ook de bioscoopzalen van EYE doen mee; er is werk te zien van en over kunstenaars, filmmakers en schrijvers die hen inspireerden en van de Quays zelf, waaronder hun twee lange films: Institute Benjamenta (1995), waarin ze voor het eerst met echte, levende acteurs werken, en The PianoTuner of Earth Quakes (2005), over de moord op en de wederopstanding van een operazangeres.

quays

Ze zijn momenteel bezig aan een nieuwe lange film, vertelden de Quays tijdens de opening van hun expositie: Unmistaken Hands: Ex Voto F.H., een hommage aan de Uruguayaanse schrijver Felisberto Hernandez. De half uur durende, wel zeer fragmentarische versie die nu eenmalig te zien is, toont dat niet álles wat de filmende alchemisten aanraken in goud verandert. Er is werkelijk geen touw aan vast te knopen.

The Quay Brothers Universum. T/m 9/3 in EYE, het filmmuseum, IJpromenade 1. www.eyefilm.nl. Bij de tentoonstelling verschijnt de rijk geïllustreerde publicatie The Quay Brothers’ Universum. ISBN 978-94-6208-127-7. Prijs: € 19,50.