De worsteling van het individu
De botter waarop de voorstelling van Stichting Nieuwe Helden zich afspeelt kon niet uitvaren door het onstuimige water. De installatie ‘Harmonic Fields’ in het Arjensdune, waar de Terschellinger wind honderden zelfgebouwde instrumenten bespeelt in een onheilspellend knekelveld, moest om veiligheidsredenen worden gesloten. En de provisorische toegangspoort bij het dorp Oosterend, waar de Peking Opera Troupe Beijing zijn tenten heeft opgeslagen, ging aan flarden.
Het regende en waaide dit weekeinde op Terschelling. Een stevige zuidwestenwind – langs de kust werd windkracht 7 à 8 gemeten – deed een beroep op het improvisatievermogen van de organisatie, de artiesten én het publiek.
Bij Anouk van Dijks dansvoorstelling ‘Mensch’, bovenop de waddendijk bij het gehucht Kinnum, gaf de wind een extra dimensie aan ‘de worsteling van het individu’: de dansers kwamen nauwelijks tegen de storm in. Ook het publiek werd bijkans uit poncho’s en regenpakken geblazen.
Over grenzen en begrenzingen gaat de performance, over identiteit en tolerantie, verbeeld door middel van struikelpartijen en gewapper met de Nederlandse driekleur en andere vlaggen. Via koptelefoons krijgt het publiek niet alleen de bonzende ademhaling van de dansers te horen, maar ook begrippen als ‘gezellig’ en ‘gemeenschap’, ‘gestigmatiseerd’ en ‘gemarginaliseerd’ ingefluisterd. Die teksten mogen een tikje simplistisch zijn, de compositie maakt wél diepe indruk: een oer-Hollandse landschap met groene weiden, de zee (met donderkopjes), en lijnen als van Mondriaan, waartegen de silhouetten van de dansers scherp aftekenen.
Ook Boukje Schweigmans bloedstollende, beeldschone locatietheatervoorstelling ‘Zweep’ is niet zonder ontberingen. Die zijn echter niet van klimatologische aard, maar worden veroorzaakt door knallende leren zwepen. In een boerenschuur is een eigele, vierkante arena neergezet, waarin vier danseressen elkaar en het publiek te lijf gaan met een indrukwekkend arsenaal aan zwepen. Striemen op knieën, armen en schouders maken duidelijk dat het spectaculaire optreden niet zonder gevaren is voor de performers.
Schweigman leerde de zweep hanteren van Taoïstische en Boeddhistische monniken toen zij in 2009 als ‘artist in residence’ met mimespeelster Ibelisse Guardia Ferragutti naar China trok. Het contrast tussen het kwetsbare lichaam en de kracht van de zweep vormde het uitgangspunt voor ‘Zweep’; geen zachtheid zonder hardheid.
De zwepen ritselen en ruisen, zwiepen en knallen – het geluid heeft een haast meditatief effect. Flats, flats, tsjak! Flats, flats, tsjak! De vier transformeren van briesende beesten in sensuele danseressen; hun zwepen van kattenstaarten in voelsprieten, die soms een eigen leven lijken te leiden. Markeringspunten op de betonnen vloer moeten ervoor zorgen dat het publiek buiten bereik blijft – maar het scheelt soms bijna niets.
Van wéér een totaal andere aard zijn de ontberingen bij ‘Sweet Dreams’ van aan andere Oerol-habitué: Alexandra Broeder. Bij het vallen van de nacht wordt een vijftigkoppig publiek door nimfachtige kinderen met beestenmaskers naar een plek diep in een dennenbos geleid, waar vijftig bedden staan opgesteld onder de sterrenhemel. Mobiele telefoons en horloges dienen te worden ingeleverd, melden de kindertjes streng; het moet de Oerolganger helpen zich over te geven aan de elementen en alle overtollige ballast die hij met zich meetorst los te laten.
Wanneer iedereen onder een schapenvachtje en een plastic afdekzeil ligt, galmen er giechelende kinderstemmetjes door het bos, kreten van mysterieuze beesten, flarden muziek en geruststellende mededelingen: “Deze plek is niet van plan u iets te doen. U bent zelf misschien wel het gevaarlijkste wezen dat hier ligt.”
‘Sweet Dreams’ is een psychologisch experiment, voorzien van een vleugje David Lynch. Zoals eerder in ‘Wasteland’ en ‘CandyLand’ combineert Alexandra Broeder haar fascinatie voor suspense en een bovennatuurlijke sfeer met thema’s als de desillusie van het volwassen worden, het kantelpunt van de onschuld, en de (machts)verhoudingen tussen jong en oud.
Bij het ochtendgloren blijkt de betovering weer snel verbroken. De meute volwassenen grijpt naar sigaretten en halfzware shag; met de teruggegeven mobieltjes worden terstond de fraai verklede kindertjes gefotografeerd en de echte wereld in getwitterd.
Loslaten is nog niet eenvoudig.
Terschellings Oerol duurt t/m 26 juni. Mensch van Anouk van Dijk en Sweet Dreams van Alexandra Brooeder zijn ook te zien op het Over het IJ festival, van 7 t/m 17 juli. Zweep van Boukje Schweigman is in het najaar te zien tijdens Frascati op Locatie.
