jpekker

Erwin Olaf over Waiting: “We zijn het wachten verleerd”

Waiting_Shenzhen 2_2014_300dpi_20cm

Foto’s Erwin Olaf. Courtesy Flatland Gallery, Amsterdam

“We hebben geleerd de tijd te doden, terwijl we in feite zouden moeten leren de tijd te beleven”, staat er in het persbericht dat een medewerker van Flatland Gallery voor me heeft klaargelegd, terwijl ik even voor tienen op Erwin Olaf zit te wachten. “Wachten geeft ons de mogelijkheid om na te denken, om te beschouwen en om niets te doen.”

In de galerie wordt ondertussen gewerkt aan de driehoekige constructie waarin Olafs Waiting op twee schermen te zien zal zijn. Het werk bestaat uit twee synchroon opgenomen, 50 minuten durende zwart-witfilms. Op de ene is het gezicht van een Aziatische vrouw in close-up te zien; op de andere zit ze eenzaam en alleen aan een tafeltje in een chic restaurant op haar date te wachten.

Klokslag 10 uur komt fotograaf-filmmaker Erwin Olaf – hij werd in 1959 geboren in Hilversum als Erwin Olaf Springveld. In 2011 werd hij onderscheiden met de belangrijke Johannes Vermeer Prijs, in 2013 ontwierp hij de Nederlandse euromunt met de beeltenis van koning Willem-Alexander – de galerie binnenlopen. Hij is gebruind, na drie weken vakantie in Panama, maar heeft waterige ogen; op de laatste vakantiedag is hij ziek geworden. Hij krijgt snel een kop koffie, want er is geen tijd te verliezen; om half 12 moet hij weer ergens zijn.

waiting_installation

502400995_640

Dus je maakt een in nostalgie gedrenkt werk over het sublieme van wachten, en zelf ren je van afspraak naar afspraak…
“Nee hoor, dat valt doorgaans wel mee. Dat kan ook niet anders; door mijn longemfyzeem moet ik veel meer mijn tijd nemen voor de dingen. Daar voel ik me goed bij, hoor; ik vind het fijn om wat stiller te zijn.”

Daar komt dan het idee voor je film uit voort?
“Het interesseert me gewoon, dat wachten. Het is een hele rare emotie. Als je in het Antoni van Leeuwenhoek op de uitslag zit te wachten, is het afschuwelijk. We wachten op de geboorte van een kind, we wachten op ons sterven, we wachten op een geliefde, op geluk, op verdriet dat overgaat. Maar eigenlijk willen we het niet. We zijn het wachten verleerd; we zijn altijd ongeduldig, we zijn altijd online.”

Jij ook?
“Ik ook. Maar ik probeer er iets aan te doen, want ik vind het heel naar. Als je de hele tijd maar met je eigen wereldje bezig bent, dat schiet toch niet op? Dan ben je op vakantie en zit je de hele tijd op Facebook, dan ben je toch niet weg? Het is toch ook lekker om een tijd naar een palmboom te kijken? Of naar een pelikaan die in het water duikt? Ik las net dat de selfie stick het museum niet meer in mag. Heel goed; mensen zijn zo geobsedeerd door zichzelf.”

Waiting-Shenzhen-3-2014940-e1420807993452

Galerie-eigenaar Martin Rogge komt even dag zeggen, en informeert of het is gelukt met de barietafdrukken die op de driehoekige constructie moeten komen te hangen. Als het is afgehandeld spraakwatervalt Olaf direct weer door. “Ik haal geregeld eten bij Koh-I-Noor op de Westermarkt. Terwijl mijn eten wordt gemaakt, ga ik vaak buiten zitten met een glaasje wijn, en dan komt de hele wereld voorbij in 20 minuten tijd. En ook elke emotie. Aan de contouren van mensen zie ik al of ze gelukkig zijn of ongelukkig, of ze gehaast zijn of bezonken. Ik zie dat mensen ruzie hebben zonder dat ze een woord tegen elkaar zeggen. Als twee jochies achter een groepje aan banjeren, weet ik dat zij de sulletjes zijn. Dat zit in hun motoriek, in hun houding.”

Wat is het verhaal van de Aziatische vrouw in Waiting?
“We zijn met 7 miljard mensen op de aarde, en hard op weg naar de 12 miljard, terwijl we met 2 à 2,5 miljard in harmonie met de wereld kunnen leven. Hoewel we met 7 miljard zijn, is het steeds moeilijker om elkaar op een natuurlijke manier te ontmoeten. Dus we gaan daten via internet. Deze vrouw heeft in drie maanden, heel voorzichtig, beetje bij beetje, een heel leuk contact opgebouwd. Haar verwachtingen werden steeds groter, en toen heeft ze een afspraak gemaakt. Dan breekt de grote dag aan en denkt ze : jongens, dit wordt het! Geweldig! En dan blijkt die lul haar te laten zitten. Dat is drama!”

En waarom niet alleen met foto’s, waarom wilde je er dit keer een film van maken?
“Omdat je met film andere dingen kunt laten zien. Bij fotografie bepaal je zelf hoe lang je kijkt; bij film bepaalt de maker hoe lang jij moet kijken om iets te begrijpen. Bij deze installatie is het de uitdaging om film en fotografie in elkaar te schuiven. Bij een foto gaat het om dat ene moment waarop alles klopt, hier heb ik geprobeerd dat moment eindeloos lang te rekken.”

Waiting_Portrait 2, Shenzhen_2014_300dpi_20cm

En waarom duurt het 50 minuten; hoe bepaal je wat de ideale lengte is?
“Hoelang zou jij wachten? Hoe desperaat ben je? Als je een Aziatische vrouw van begin dertig bent, en je hebt al zes, zeven jaar geen verkering meer gehad, je biologische klok tikt, en je ouders zijn al een tijdje aan het zeuren? In de Chinese maatschappij zoals ik die dan denk te kennen, begint de druk dan flink groot te worden. Dan zou ik 50 minuten wachten. 50 minuten tot een uur.”

Houd je ook nog rekening met wat je publiek aan kan?
“Dat is de grootste uitdaging! Dat is ook de oorsprong van het project. Want ik word knettergek van videokunst. Peter van Straaten heeft ooit een tekening gemaakt van een oudere man en vrouw die om het hoekje van een zwart gordijn kijken, en dan staat er onder alleen maar ‘videokunst’.” Olaf giert het uit. Dan: “Dat heb ik heel vaak, dat ik binnenloop en na dertig seconden denk: ik ga weer weg. Ik heb goed nagedacht over de presentatie, maar het zal hier vast niet anders zijn. En toch: als je goed naar die vrouw kijkt, zie je waanzinnig veel emotie op wat westerlingen doorgaans een emotieloos gezicht vinden. Een Aziatisch gezicht lezen wij moeilijk. Daarom heb ik een totaalshot naast een close-up gezet; je gaat daardoor pingpongen met je ogen. Maar als mensen beslissen dat ze geen 50 minuten gaan zitten, vind ik het ook prima.”

Waiting_Portrait 1, Nairobi_2014_300dpi_20cm

De focus lijkt op de buitenkant te liggen, op de esthetiek, maar het gaat je wel degelijk om de binnenkant. Eigenlijk ben je heel geëngageerd.
“In de zogenaamd oprechte documentairefotografie is alles vaak een beetje viezig, groezelig, er zit een barst in de muur en er is altijd wel een pukkel of een puist in beeld. Want dan is het echt, dan zitten we naar echte emoties te kijken. Maar dat is ook maar een vormkeuze. Van mij wordt vaak gezegd dat ik heel erg met de buitenkant bezig ben, maar dat is evenzeer een vormkeuze. Die gepolijstheid is toch niet exclusief voorbehouden aan de reclame- en modefotografie?! Dat vind ik onzin.”

Waar is Waiting eigenlijk opgenomen?
“In de studio. Achter de vitrage zie je een foto van onpersoonlijke, anonieme woontorens in Shenzhen, een miljoenenstad ten noorden van Hongkong. Het decor is eigenlijk heel naar: een 4-sterrenhotel met een restaurant waar nooit iemand zit – zo’n plek waar ik zelf overigens wel regelmatig vertoef. Vreselijk. En dan heb je een echtpaar dat het wél leuk heeft, en komt er op een gegeven moment een serveerster die vraagt of ze wat wil eten. Als ze dan nee zegt, haalt ze meteen al het glaswerk weg en de borden, waarmee de onttakeling begint. De meisjes in de bediening had ik strikte instructies gegeven: wees afstandelijk. Een van die Chinese meisjes zei: ‘O dat kan ik wel, mijn ouders hebben een Chinees restaurant. Zij deed echt heel koud en kortaf. Dat vind ik het interessante, dat je een hele wereld kunt ensceneren, en dat je vervolgens in dat gezicht en in dat lichaam op zoek gaat naar de waarheid, naar oprechte emotie. En die kwam bij haar. Ik weet niet wat ik aanraakte, maar het gebeurde. Ik zag haar voor mijn ogen afbrokkelen; het is een echte zwanenzang.”

eo_nairobi2_140

Waiting-La-Défense-2-2014

Je hebt ook video’s gemaakt met een Afrikaans model en met een Française, met La Défense op de achtergrond. Had dat ook Amsterdam kunnen zijn?
“Nee. La Défense, dan heb je een wijk! Met enorme kantoren! Als je de Zuidas neemt, dat zijn drie flats op een rij… Ik heb Amsterdam nooit overwogen. Dat is te dichtbij, daar wordt mijn fantasie niet door geprikkeld. En die hese koorballenmeiden zie ik ook niet 50 minuten wachten…”

Waiting van Erwin Olaf. 21/2 t/m 4/4 in Flatland Gallery, Lijnbaansgracht 312-314.