jpekker

De sporen van het menselijk tekort

Ik heb me altijd verzet tegen de romantische landschapsfotografie… tegen die kalenderplaatjes met een ondergaande zon. Het landschap ziet er toch heel anders uit? Als ik een ondergaande zon zou fotograferen, staat er op de voorgrond een kerncentrale.’

Fotograaf Cary Markerink (Medan, Indonesië, 1951), exponent van de atoomgeneratie, reisde de hele wereld over om ‘zijn’ geschiedenis te verbeelden. Hij trok naar Hiroshima en Nagasaki, de Bikini-atol waar tientallen atoomproeven plaatsvonden en Tsjernobyl, naar de Vietnamese dorpen My Lai en Khe San, Sarajevo en de Potsdamer Platz in Berlijn. Hij keek er om zich heen en fotografeerde, verbaasde zich en schreef. En bundelde al zijn ervaringen ten slotte in ‘Memory Traces’: een monument voor de in het landschap gegrifte sporen van het menselijk tekort.

In zijn Amsterdamse woning annex atelier staat een loden zakje met de geigerteller die hij meenam naar Tsjernobyl. ‘Die is zelf radioactief geworden. Als je ‘m aanzet, gaat-ie meteen piepen. Ik moet het bedrijf waar ik hem heb gekocht eens bellen, want dit geef je niet met het chemisch afval mee.’

Op sommige plekken mocht hij niet komen, in Nevada bijvoorbeeld, waar de Amerikanen hun atoombommen testten, en het kostte jaren voordat hij in Tsjernobyl mocht doen wat hij wilde. ‘Je kon er wel heen, maar je mocht de centrale niet in. Dát landschap wilde ik fotograferen; de controlekamer waar dat catastrofale experiment heeft plaatsgevonden…’

Bepaalde plekken heeft hij overgeslagen. ‘In de buurt van Tsjernobyl staat een verbrand zwart bos, helemaal versteend. Dat was een fantastische foto geweest, maar op weg erheen begon de geigerteller te keer te gaan… De radioactiviteit was er volgens Amerikaanse normen levensgevaarlijk. Dat bos heb ik dus maar overgeslagen. Ik wil niet dood. Er zijn mensen die vragen of ik ’s nacht oplicht. Natuurlijk, antwoord ik dan. Mijn vriendin hoeft in bed niet lang naar me te zoeken.’

Markerink werkte ruim vijftien jaar aan het project. Na het fotograferen – de eerste foto maakte hij al in 1997, de laatste stamt uit 2008 – nam hij alle tijd om zijn ideeën over documentaire landschapsfotografie als spiegel van onze cultuur op papier te zetten. Dat gebeurt in verschillende vormen, van reisverslagen en ‘geschreven foto’s’ tot fictie. Vervolgens nam de vormgeving ruim een jaar in beslag.

Daarvoor vroeg Markerink de gelauwerde ontwerpster Irma Boom. ‘Tijdens onze eerste gesprekken zei ze dat ze een boek wilde maken op staand formaat. Ik kon mijn oren niet geloven. Ik maak vaak panoramafoto’s, die wilde ik zo groot mogelijk zodat je alle details goed ziet. Dat kan niet anders dan liggend, dacht ik.’

Toch liet hij Boom haar gang gaan, en spijt heeft hij daarvan niet gehad; ze maakte een prachtig boek waarin de gelaagdheid van beeld en tekst, landschap, geschiedenis en herinnering volledig tot hun recht komen. Sommige foto’s vallen binnen de marge, de meeste kun je uitklappen. ‘Ik werk graag met een extreme groothoek, omdat dat een enorm zuigend perspectief oplevert. Ik wil de kijker het beeld in hebben, erbij betrekken. Het enige nadeel van zo’n lens is dat-ie ook veel voorgrond oplevert. Die moet ik dus aansnijden. Dat doe ik op gevoel. Daardoor zijn de formaten altijd net weer anders. Ik hou me niet graag aan de kaders van de foto-industrie.

Het fotoboek is verpakt in een speciaal ontworpen doos waarin nog twee kleine boekjes schuilgaan: een met de grofkorrelige familiekiekjes van een filmpje dat Markerink in een ontruimd en geplunderd huis nabij Tsjernobyl vond en een thriller gesitueerd in de kunstwereld, waarin hij zijn ideeën over fotografie verwoordt.

Het even verontrustende als fraaie boek zelf omvat slechts dertig foto’s, en dat hadden het er nog minder kunnen zijn: oorspronkelijk wilde Markerink maar één foto per locatie. ‘Ik zeg altijd dat ik uit de negentiende eeuw kom: de tijd dat één foto van ver weg mensen eindeloos deed fantaseren.’

Als hij terugkijkt is hij een tikkeltje teleurgesteld. ‘Wij mensen kunnen fantastische machines maken; we hebben zoveel kennis, en toch vallen we iedere keer terug op destructief gedrag. Ik vind het jammer dat we het met z’n allen niet een beetje leuker maken. Er zit zoveel meer in mensen. Ik klink nu vast als de late jaren 70-jongen die ik nu eenmaal ben, maar het kan toch veel beter?!’

Maar ondanks alle destructie is Markerink positief gestemd. ‘Je ziet dat dingen weer herstellen; als wij van de aarde verdwijnen, is de natuur er zo weer bovenop. In Tsjernobyl groeien de bomen alweer driehoog uit het tapijt. Als wij op tijd uitsterven, blijft die aarde nog wel een tijdje doordraaien… De natuur is grenzeloos vitaal.’

Memory Traces is te bestellen op www.carymarkerink.nl. ISBN 978-94-90506-01-8. Prijs € 150,00. Werk van Cary Markerink is t/m 17 april te zien in Johan Deumens Gallery, Donkere Spaarne 32ZW in Haarlem. www.johandeumens.blogspot.com