Het Van Gogh Museum vernieuwt 2: Louis van Tilborgh en Teio Meedendorp over de research
Vanaf vrijdag 28/11 presenteert het Van Gogh Museum zijn vaste collectie in een compleet nieuwe opstelling, waarin de ontwikkeling van Van Gogh als kunstenaar centraal staat. Onderzoek is een belangrijke pijler, aldus de researchers Louis van Tilborgh en Teio Meedendorp.
“Wacht”, zegt researcher Louis van Tilborgh, terwijl hij naar de juiste afbeelding zoekt in een vuistdikke catalogus. “Uit ons onderzoek was gebleken dat Vincent van Gogh naar alle waarschijnlijkheid een portret heeft gemaakt van zijn broer Theo. Ze leken veel op elkaar, maar er waren uiteraard ook verschillen. Kijk hier maar: de een heeft een mooi rond oor, geschoren wangen en een okerkleurige baard; dat zijn kenmerken die veel meer bij Theo passen dan bij Vincent.”
In de nieuwe opstelling van het Van Gogh Museum heeft het portretje van Theo van Gogh een plek gekregen naast een zelfportret van Vincent, op hetzelfde kleine formaat, bij de correspondentie tussen de twee. “Zo heeft bijna alles wat wij doen zijn weerslag op het museum”, aldus zijn collega Teio Meedendorp.
Van Tilborgh en Meedendorp zijn twee van de vier researchers die het Van Gogh Museum in dienst heeft. Zij komen geregeld ‘op zaal’, maar hun werkplek is op het kantoor aan de Stadhouderskade.
Onderzoek is een belangrijke pijler van het Van Gogh Museum. Er wordt al onderzoek gedaan sinds 1990; het ‘Van Gogh-onderzoek’ resulteerde onder meer in een wetenschappelijke Van Gogh-brieveneditie en zes bestandscatalogi (aan het laatste deel wordt gewerkt).
Momenteel wordt er gewerkt aan biografieën van Vincent Willem van Gogh, de oprichter van het museum, en van Jo van Gogh-Bonger, de echtgenote van kunsthandelaar Theo van Gogh. Ook wordt al langere tijd onderzoek gedaan naar de doeken die Van Gogh gebruikte en naar de verkleuring van zijn werk. Meedendorp: “Wij begeven ons op meerdere terreinen. Recent hebben we een reactie gegeven op een omvangrijke Amerikaanse biografie waarin wordt gesuggereerd dat Van Gogh is doodgeschoten. Volgens ons pleegde hij wel degelijk zelfmoord. Dat is dan weer terug te vinden in de nieuwe inrichting van het museum, waarin een plekje is ingeruimd voor de mythes rond de dood van Van Gogh.” Van Tilborgh: “Ik doe nu onderzoek naar De slaapkamer. Daarop zijn twee kussens te zien. Dat zal niet geheel toevallig zijn, dus proberen we te achterhalen wat zijn gevoelens waren ten opzichte van het hebben van partners, het hebben van een gezin, en van wat meer vrije liefde. Dat is een dankbare invalshoek, omdat het ons begrip van de kunstenaar weer een beetje vergroot.”
Van Gogh is een mooi onderwerp, vinden beide researchers, ook omdat hij behapbaar is. “Hij heeft een oeuvre van ongeveer 2000 werken, waarvan het overgrote deel zich in Nederland bevindt. Je kunt dus heel veel dingen fysiek zien. En zijn brieven zijn een enorme bron; daarin heeft hij zelf het grootste deel van zijn oeuvre zelf beschreven”, aldus Meedendorp. Van Tilborgh: “Er gaat een bepaald soort charme uit van Van Gogh. Ondanks het feit dat het oeuvre wijdvertakt is en dat het staat voor vrij veel problematieken uit de 19e eeuw, is het een eenheid; bij geen andere kunstenaar zijn leven en werk zo verbonden.”
Het oeuvre van Van Gogh ligt niet voor honderd procent vast. Eerder dit jaar wees de Amsterdamse Rechtbank een claim af van een verzamelaar die meende een bloemstilleven van Van Gogh in handen te hebben; vorig jaar presenteerde het museum Zonsondergang bij Montmajour als een echte van Gogh. Er was anderhalf jaar onderzoek aan voorafgegaan. Meedendorp: “De ambassadeur van Frankrijk in Zweden zou in 1908 tegen de Noorse eigenaar van Zonsondergang bij Montmajour hebben gezegd dat het geen echte Van Gogh was. Dan ga je denken: welke ambassadeur van Zweden heeft er rond 1908 in godsnaam verstand van Van Gogh? Wij hebben vervolgens de diplomatieke dienst in Nancy aangeschreven of ze een lijstje hadden. Daar stond niemand bij die ook maar enige affiniteit had met kunst. Dus zijn we verder gaan zoeken, en kwamen we uit bij Auguste Pellerin, een steenrijke industrieel die een aantal margarinefabrieken had. Hij had een enorme verzameling Cézannes, kocht Matisse vers van de ezel, en had ook een verzameling Van Goghs. Én hij was de consul van Noorwegen in Frankrijk.”
“En het aardige is”, vult Van Tilborgh aan, “die jonge Noorse verzamelaar had óók een margarinefabriek. Ze waren in een heftige concurrentiestrijd verwikkeld, en Pellerin heeft wellicht een grapje willen uithalen. Of hij meende het echt; hij had vijf, zes schilderijen van Van Gogh en had dus een zekere autoriteit Met als gevolg dat Zonsondergang bij Montmajour naar zolder werd verbannen, waar het tot diep in de 20e eeuw is blijven staan.”
Op de vraag wie eigenlijk bepaalt of iets een echte Van Gogh is, kijken Van Tilborgh en Meedendorp elkaar aan. “Als we gevraagd worden, geven wij onze mening, dus in dat geval het museum. Er is hierbij een zorgvuldige, uitvoerige procedure”, aldus Van Tilborgh. Meedendorp: “Het is helaas een zeldzaamheid. Sinds 1928, toen de eerste oeuvrecatalogus van Van Gogh is verschenen, is er één keer eerder zo’n groot stuk uit zijn Zuid-Franse periode aan het oeuvre van Van Gogh toegevoegd. En de kans dat zoiets nog een keertje voorkomt, is helaas niet groot.” Van Tilborgh: “Er wordt weleens beweerd dat wij het oeuvre van Van Gogh bewust klein houden, omdat onze collectie dan meer waard zou zijn, maar dat is onzin. Ons bloed gaat sneller stromen bij iedere nieuwe vondst.”
