Staatsprijs voor de kunsten voor Irma Boom
De Amsterdamse grafisch ontwerpster Irma Boom heeft maandag de Johannes Vermeer Prijs 2014 ontvangen uit handen van minister Bussemaker. De jury heeft Boom unaniem voorgedragen vanwege haar ongeëvenaarde verdiensten op het gebied van grafisch ontwerp. De prijs bestaat uit een bedrag van 100.000 euro, bestemd voor de realisatie van een speciaal project. Eerdere winnaars van deze staatsprijs voor de kunsten zijn architect Rem Koolhaas, beeldend kunstenaar Marlene Dumas, fotograaf Erwin Olaf, filmmaker en schrijver Alex van Warmerdam en operaregisseur Pierre Audi.
De jury onder voorzitterschap van Ernst Hirsch Ballin prijst Boom voor de artistiek opvallende en inhoudelijke manier waarmee zij boeken ontwerpt. “Door haar redactionele inbreng is elk boek uniek. Ze experimenteert en zoekt de grenzen op van het boek. Daardoor ontstijgen haar boeken stuk voor stuk het niveau van louter informatiedragers. (…) Voor haar is het boek een fundamenteel onderdeel van onze traditie en drager van cultuur. Zij bewijst zich met haar werk als een overtuigende pleitbezorger van het gedrukte boek.”
Het is terechte lof: Booms boeken zijn ware kunstwerken, vrij van elk compromis, waarmee ze keer op keer de begrenzingen van de gemiddelde drukpers opzoekt én overschrijdt. Ze won tientallen onderscheidingen voor haar werk – van de Gutenbergprijs en de Amsterdamprijs tot de titel ‘Best verzorgde boek’ en een gouden medaille voor het mooiste boek ter wereld. Haar boeken zijn overal ter wereld geëxposeerd en bevinden zich in de collecties van talloze andere gerenommeerde instellingen, van het MoMA in New York tot het Centre Pompidou in Parijs.
En toch is Boom uitermate kritisch over het gros van haar boeken. ‘Ik ben zelf mijn grootste criticus’, zei ze toen in 2010 zestig van haar ontwerpen te zien waren op de expositie ‘Irma Boom: Biography in Books’ in Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam, dat sinds 2003 werkt aan een ‘living archive project’. ‘Ik beschouw mezelf helemaal niet als een goede ontwerper. Ik denk altijd: wanneer doorziet iemand mijn gebrek?’
Boom (Lochem, 1960) volgde de AKI in Enschede. Ze wilde kunstschilder worden, ontdekte dat anderen daar veel beter in waren, en werd gegrepen door een docent die enthousiast over boeken vertelde. Direct na haar studie ging ze aan het werk bij de Staatsdrukkerij in Den Haag, waarvoor ze in 1988 een schitterend, zo goed als onleesbaar jaarverslag voor de Raad voor de Kunst ontwierp en in 1987 en 1988 de Nederlandse postzegelboekjes – ze zijn vermaard onder ontwerpers en worden verguisd onder postzegelverzamelaars. In 1991 begon ze voor zichzelf; met haar Irma Boom Office maakte ze sindsdien honderden boeken.
Haar meesterproef is het zogenaamde SHV Think Book uit 1996, dat een bijkans mythische status heeft. Het bedrijfsboek werd gemaakt ter gelegenheid van het tweehonderdjarig bestaan van de Steenkolen Handels-Vereeniging, in opdracht van Paul Fentener van Vlissingen, de voormalige, zeer vermogende president van het familiebedrijf. Op het budget is niet beknibbeld: Boom kon vijf jaar onafgebroken aan het boek werken aan het SHV Boek, dat 2136 ongenummerde bladzijden telt, ruim 11 centimeter dik is en 3,5 kilo weegt.
Het SHV Boek werd meermaals onderscheiden en bracht Boom weer nieuwe internationale opdrachtgevers zoals Vitra, Zumtobel en Ferrari, waarvoor ze een prachtig boek maakte waarin alle motoren van de Italiaanse autofabrikant zijn opgenomen.
Boom maakt overigens niet alleen boeken; ze ontwerpt ook postzegels, herdenkingsmunten, jaarverslagen, affiches, behang, logo’s en complete huisstijlen, waaronder die van het Rijksmuseum (zowel het logo met de bekritiseerde spatie als de huisstijl met een eigen kleurenpalet, gebaseerd op de topstukken uit de collectie van het museum – een variatie op een ontwerp dat ze eerder pitchte voor het Stedelijk). Ook ontwerpt Boom voor de openbare ruimte: in de fietstunnel onder het Centraal Station, waaraan op dit moment de laatste hand wordt gelegd, komt een tegeltableau van 75.000 tegels van haar hand.
Maar boeken maken is wat ze het allerliefste doet. “En ik denk ook dat dat is wat ik het beste kan…’
Ter gelegenheid van de uitreiking van de Vermeer Prijs verscheen bij de Boekmanstichting de publicatie Irma Boom: autonoom in opdracht, vormgegeven door Sonja Haller (van het vormgeversbureau HallerBrun uit Amsterdam), die als stagiair bij Irma Boom het vak heft geleerd.
Best verzorgde boeken
Irma Boom is, zoals bijna ieder jaar, weer goed vertegenwoordigd in de ‘Best verzorgde boeken 2013’, die t/m 14/1/2015 te zien zijn in het Stedelijk: 3 van de 33 door een vakjury uitverkoren boeken zijn van haar hand. Boom deed de vormgeving van het fotoboek Rijks museum, waarin Wijnanda Deroo de verbouwing van het museum vastlegde (de jury prijst de ‘beheerste eigenzinnigheid’), van het naslagwerk 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis (‘een wonder van proportionering’) en van Irma Boom. The architecture of the book (‘biedt volop stof tot nadenken over het boek en zijn proporties’).
Die laatste keuze is opmerkelijk; het betreft een licht gewijzigde herdruk én een een XXL-versie van een catalogus uit 2010, die destijds door de jury werd genegeerd. De jury van 2013 ging voorbij aan twee nóg bijzondere boeken: noch Booms Rijksmuseumgids, noch haar boek over Chanel No. 5 werd uitverkoren. In dat laatste, binnen een mum uitverkochte, spierwitte boek is helemaal geen inkt gebruikt: alle tekst en afbeeldingen zijn aangebracht door middel van een blindpreeg.
