EYE presenteert Anthony McCalls wervelende films van massief licht
In het duister klinkt gegiechel. Twee dames op leeftijd zitten als kleine meisjes in, wat in hun hoofden zal doorgaan voor een zelfgebouwde tent. Maar ze zitten niet onder een warme wollen deken, het dak bestaat uit een transparante lichtbundel. Toch voelen ze zich geborgen, wanen ze zich onbespied en lijken ze de wereld om zich heen totaal te vergeten. Welkom in EYE, welkom in de wereld van de Britse kunstenaar Anthony McCall.
Sinds het begin van de jaren ’70 heeft McCall (1940) een buitenissig oeuvre opgebouwd, bestaande uit tekeningen, performances en grote lichtinstallaties. Solid light films noemt hij die sculpturale, langzaam van vorm veranderende lichtprojecties; films van massief licht. Daarin draait het niet om wat er op het scherm wordt geprojecteerd, maar om de projectie zelf. Een scherm is niet eens noodzakelijk.
Solid Light Films and Other Works (1971-2014), zoals de formidabele expositie in EYE heet, McCalls eerste solotentoonstelling in Nederland, is onderverdeeld in drie ruimtes. In het eerste, lichte zaaltje zijn schetsen, studies en maquettes te zien, en Landscape for Fire II, een registratie van een performance met echt vuur. Ze dateren uit het begin van de jaren ’70 – de hoogtijdagen van de conceptuele kunst. McCall, en met hem vele andere filmmakers en kunstenaars, zocht naar een alternatief voor de verhalende film en experimenteerde volop met de basis-ingrediënten van het medium: de projector, het celluloid, het doek en de vertoningsruimte.
McCall zette het uitgangspunt van de filmindustrie op zijn kop; hij verplaatste de aandacht van de kijker van het geprojecteerde beeld naar de lichtbundel zelf. “De toeschouwer bekijkt de film met z’n rug naar wat normaal gesproken het doek is, de blik gericht langs de lichtbundel, op de projector zelf”, aldus McCall. “De film begint als een strakke streep licht, als een laserstraal, en ontwikkelt zich langzaam tot een volledige, holle kegel van licht. Het publiek moet daarbij op en neer bewegen, in en uit de lichtstraal. Wie stilstaat, ondergaat de ervaring niet ten volle.”
De bezoeker wordt aldus uitgedaagd zich in de tentoonstellingsruimte tot de bewegende lichtsculpturen te verhouden. Moeilijk is dat niet, zo blijkt in de grote, donkere zaal van EYE; McCalls werken mogen in essentie zeer theoretisch zijn, ze vormen bovenal een overweldigende lichamelijk ervaring.
Vijf lichtwerken zijn er te zien in EYE, waaronder het iconische Line Describing a Cone (1973). In de loop van een uur trekt een witte stip langzaam een volmaakte cirkel op het zwarte doek. Mooi, daar niet van, maar ook een beetje alsof je gras ziet groeien; het eigenlijke werk ontstaat tussen de projector en het doek: de lichtstralen in kegelvorm. Aanraken moet, er kan niks stuk.
Toen McCall het werk in de jaren ’70 toonde, bestond zijn publiek voornamelijk uit andere kunstenaars en vrienden. Men kwam bijeen in oude fabriekshallen, waar lekker veel stof in de lucht hing en nog mocht worden gerookt. In het rookvrije EYE doen onzichtbare rookmachines hun werk. 16mm is er vervangen door digitale projectie. Het is wat serener, maar het effect is hetzelfde: McCalls lijnen van licht zijn kaarsrecht en zijdezacht tegelijk, minimalistisch en complex, subtiel en sensueel.
Al even ongrijpbaar is zijn atypische geluidswerk in het laatste, lichte zaaltje. Op de vloer staan vijf bolvormige speakers in lijn, waaruit het donderend geraas van een vloedgolf op je af komt. Sluit je ogen en je voelt het water over je voeten stromen en je voeten bij elke golf een paar centimeter verder wegzakken in het natte zand.
Het is pure magie. Als je op de goede plek staat ten minste; als je een voorbeeld neemt aan de twee dames op leeftijd en McCalls werken ‘betreedt’.
Anthony McCall – Solid Light Films and Other Works (1971-2014), t/m 30/11 in EYE, IJpromenade 1.
