Jan Rosseels ‘geconfabuleerde’ kijk op De Bende van Nijvel
Begin jaren ’80 zuchtte België onder een aantal zeer gewelddadige overvallen, waarbij 28 doden en ruim 40 gewonden vielen. De misdaden werden toegeschreven aan de Bende van Nijvel, die zou hebben bestaan uit een harde kern van drie: een lange man die de overvallen leidde (‘de reus’), de ‘killer’ die de meeste moorden pleegde en een ‘oudere man’ die vooral als chauffeur fungeerde.
Een van de slachtoffers van de Bende van Nijvel was de vader van Jan Rosseel (Brussel 1979). Die ingrijpende gebeurtenis was de katalysator van Belgische Herfst, het project waarmee de documentairefotograaf in de zomer van 2103 cum laude afstudeerde aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten Den Haag. Het is geen verhaal over zijn vader geworden.
Rosseel verzamelde informatie om een beeld te krijgen van wat er in allemaal is gebeurd, en ging na welke sporen de gebeurtenissen hebben achtergelaten. Vervolgens bouwde hij een verhaal op uit geleende herinneringen en het collectieve geheugen; een ‘geconfabuleerde geschiedenis’ noemt Rosseel het zelf.
Die geconfabuleerde geschiedenis – eerder geëxposeerd in galerie Liefhertje en De Grote Witte Reus in Den Haag en onlangs genomineerd voor de Dutch Doc Award – is nu in installatievorm te zien in Foam 3h, de ruimte bedoeld voor experiment in het Fotografiemuseum.
Het zaaltje is aardedonker; de schaarse, donkere beelden worden om de zoveel tellen belicht met een flits. Hoe langer je in de ruimte verblijft, hoe wijder je pupillen gaan openstaan, waardoor een steeds beter nabeeld ontstaat. Rosseels intrigerende foto’s – onder meer van de jas van een van de moordenaars; een bijl gebruikt om telefoondraden door te hakken; de parkeerplaats voor een filiaal van de Belgische supermarktketen Delhaize – worden letterlijk op je netvlies gebrand.
Omdat de zaak altijd in nevelen gehuld is gebleven, leent hij zich goed voor dit spel met feit en fictie. Rosseels installatie, gemaakt in samenwerking met kunstenaar Mischa Daams, is een perfecte metafoor voor de vluchtigheid van de herinnering. In eerste instantie zie je niks en als je wel iets gezien meent te hebben, vraag je je af wát dat precies was. En hoe omschrijf je dat vervolgens?
De ruimtelijke installatie werpt de vraag op hoe betrouwbaar ons geheugen is en hoe betrouwbaar getuigenverklaring zijn. Was die jas zwart of misschien toch donkerblauw? Is dat je eigen waarneming of heb je je verklaring aangepast aan die van een andere, stelliger getuige. Of wist je de kleur misschien al uit de media?
Het is precies dit soort vragen dat sceptisch stemt bij de arrestatie, én de vrijlating vorige week, van een man die had gezegd dat hij chauffeur was bij een aantal overvallen. Na zijn arrestatie ontkende de 68-jarige Belg, die al eens in beeld geweest bij de politie, elke betrokkenheid. Hij doorstond een test met de leugendetector; had hij dan inderdaad alleen maar wat opgeschept tegenover een kennis?
Als er niet alsnog een doorbraak komt, zal het dossier in november 2015 verjaren.
Belgische Herfst van Jan Rosseel. T/m 17/8 in Foam Fotografiemuseum, Keizersgracht 609
