Taktiek vs. esthetiek: het notitieboekje van trainer/schilder Raymond Cuijpers
Eind jaren ’90 vraagt trainer Jan Reker of het 19-jarige talent Raymond Cuijpers bij Roda JC wil komen voetballen. Dat wil hij maar al te graag. Cuijpers komt te spelen in het tweede elftal van de Limburgse Eredivisieclub, met spelers als Ronald Waterreus, Mark Luijpers en Ger Senden.
Terwijl hij bij Roda voetbalt, gaat Cuijpers naar de kunstacademie in Maastricht. Als zijn medespelers zitten te klaverjassen of een film met Jean-Claude Van Damme kijken, leest hij Dostojevski of maakt hij schetsjes. Ze pendelt hij jaren heen en weer tussen twee werelden; tussen de fysieke wereld van het voetbal en het vrije leven van een jonge kunstenaar; tussen Gullit en Da Vinci.
Na vier jaar – hij was niet verder gekomen dan de bank – komt er een einde aan Cuijpers’ avontuur bij Roda JC. Huub Stevens, net aangesteld als hoofdtrainer, meldt hem dat de club niet met hem verder wil. Twee weken later breekt hij in een oefenwedstrijd een enkel en kan hij zijn carrière helemaal vergeten. Cuijpers studeert af aan de Academie voor Beeldende Kunst en vertrekt in 1996 naar Amsterdam om aan de Rijksakademie te studeren. Hij gaat er ook weer voetballen, bij de amateurs van Zeeburgia.
Inspiratie voor zijn kunst vindt Cuijpers van meet af aan in het voetbal. Hij maakt portretten van spelers (Van der Vaart, Witschge, Nando Rafael); in hun gezichten schildert hij woorden die op hen spel van toepassing zijn. Tijdens de Champions League tussen Ajax en Juventus, in 1996, legt hij de looplijnen van een aantal spelers vast in wilde vegen op het canvas.
Ter gelegenheid van het WK Voetbal heeft Galerie van Zijll Langhout / Contemporary Art in een tijdelijke expositieruimte van aan de Oostelijke Handelskade (er zat eerder een Rabobank; er waren plannen voor een Hema) Cuijpers’ vroege, nog redelijk realistische doeken gecombineerd met sculpturen van voetbalstadions en recenter schilderwerk, dat abstracter en daardoor interessanter is.
Neem Nummer 10: op een witte achtergrond staan rode driehoekjes, zwarte rondjes, stippellijntjes en doorgetrokken strepen. Het had zo in de kleedkamer kunnen hangen bij de wedstrijdbespreking van Nederland-Australië, met de looplijn van Robben en de steekbal van Sneijder. Maar het is ook gewoon een mooi abstract expressionistisch schilderij, met dikke klodders verf, laag op laag, en een intuïtieve, maar uitgebalanceerde compositie.
‘Voetbaltactiek-schilderijen’ doopte Cuijpers deze werken. Ze zijn gebaseerd op de notitieboekjes die hij bijhield als trainer en de schetsen die hij maakte tijdens wedstrijdbesprekingen. Als hij klaar was, en nog een blik wierp op het bord in de kleedkamer, viel het hem op dat het vaak fraaie tekeningen waren, juist omdat hij alleen maar met tactiek was bezig geweest en niet met esthetiek.
Die staat probeert Cuijpers ook te bereiken als hij schildert; dat hij nauwelijks weet wat hij doet. Tót het moment dat hij achteruit stapt en stopt met schilderen, en beslist – of weet – dat het doek af is. Eerder exposeerde hij zijn rationeel-expressionistische ‘voetbalkunst’ al in Witte de With, het Bonnefantenmuseum en de Kunsthal in Rotterdam. Er komen overigens vooral kunstliefhebbers kijken, de voetbalwereld heeft vooralsnog weinig interesse in Cuijpers’ kunst.
Het notitieboekje van de trainer van Raymond Cuijpers. T/m 30/7 in Galerie van Zijll Langhout / Contemporary Art, Oostelijke Handelskade 1003.
