Made in Europe: van Occupy naar Octopussy
Europa. Vraag honderd mensen naar het eerste dat bij ze opkomt en je krijgt naar alle waarschijnlijkheid honderd verschillende antwoorden – van Geert Wilders en minder tot bezuinigingen en regeltjes, van Sicco Mansholt en Guy Verhofstadt tot Brussel en Straatsburg.
Maar Europa is zo veel meer, bewijst Pieter Stienz, cultuurhistoricus en boekenredacteur van NRC Handelsblad, in Made in Europa. “Denkend aan Europa zie ik de kathedraal van Chartres en de Sixtijnse Kapel. Ik zie de toneelstukken van Shakespeare en Le sacre du printemps van Strawinsky. Ik hoor het slotkoor uit Bachs Matthäus-passion en Back in the USSR van The Beatles. Ik zie Fellini’s Satyricon en het Kuifje-album De scepter van Ottokar.”
Steinz selecteerde honderd ‘verworvenheden uit de klassieke kunsten’ en vulde die aan met hoofdstukken over de Beadeker-reisgids (‘toerisme als cultuurverbreider’), het Europese koffiehuis, het periodiek systeem der elementen (‘scheikunst)’ en het totaalvoetbal (‘sport als kunst’).
Ieder hoofdstuk wordt afgesloten met een korter stukje waarin een verwante culturele verworvenheid in kort bestek wordt toegelicht (de Champions League bij het totaalvoetbal; de wiskunst van Escher bij het periodiek systeem).
De hoeveelheid informatie die in de 208 lemma’s is verwerkt is onvoorstelbaar, en toch is Made in Europa kwikzilverachtig en uiterst leesbaar. Hoge cultuur wordt soepel gelinkt met lage, film met sport, vormgeving met stripverhalen en toneel met mode.
Via Fritz Langs expressionistische meesterwerk Metropolis uit 1927 komt Steinz niet alleen uit bij sciencefiction en horror, maar ook bij de videoclip van Queens jarentachtighit Radio Gaga (‘die weer Lady Gaga tot haar pseudoniem inspireerde’) en Madonna’s clip bij Express yourself. En via een omweg zelfs bij Occupy.
Bij de peperdure Fabergé-eieren van de Russische tsaren gaat het ook over Kindersurprises, een chocolade-ei met een cadeautje erin, én over het ‘dubbel fake’ exemplaar met een miniatuurkoetsje in het binnenste dat een belangrijke rol speelt in de James Bond-film Octopussy. Tot slot stipt hij ook Ocean’s Twelve nog even aan, de vrolijke misdaadfilm met Brad Pitt en George Clooney, waarin dat ei ook figureerde.
Zo komt alles wel zo’n beetje aan bod, desnoods in de afbeeldingen die lang niet altijd plaatjes bij de praatjes zijn. Bij het lemma over Nijntje (met een hoofdletter, dat wel), een kader bij het hoofdstuk over Het Kinderboek (‘Pinocchio en Alice in Wonderland’), staat een afbeelding van de gewraakte nijntjeparodie nijn – eleven (Dick Bruna’s iconische konijn vliegt recht op een rudimentaire torenflat af), waarmee wéér een ander verhaal wordt verteld…
De schier oneindige reeks kwinkslagen en terzijdes maakte Made in Europa tot een heerlijk bladerboek, een onmisbaar naslagwerk en een bijzonder originele reisgids ineen. Oók voor Eurosceptici.
Pieter Steinz, Made in Europe. De kunst die ons continent bindt. Nieuw Amsterdam, 432 blz., €34,95.
