2e Forum van de Regisseurs: Niets is meer werkelijk, alles is waar
2016 kan gerust het jaar worden genoemd waarin de grenzen tussen feit en fictie in filmverhalen van alle kanten werden bestookt. Voor de tweede editie van het Forum van de Regisseurs, de competitie op het Nederlands Film Festival voor hemelbestormende films, selecteerden we de meest opvallende documentaires en speelfilms van het afgelopen jaar. Bovendien zijn we trots dat de NFF-première Waldstille van Martijn Maria Smits ook bij ons te zien is.
Het zijn allemaal films die zich niet laten classificeren. Het zijn geen speelfilms en geen documentaires. Het zijn films. Regisseur Kaweh Modiri dropt in Bodkin Ras een fictieve vreemdeling met een duister geheim in het Schotse stadje Forres, om zo een beter beeld te kunnen geven van hoe de mensen daar naar zichzelf zoeken. Modiri noemt het een speelfilm.
Je zou het zelfs een genrefilm, een thriller kunnen noemen. Maar hoe noemen we dan al die observaties van eenzaam drinkende mensen, die de volgende dag weer met trillende handen aan het werk gaan? Hoe noemen we de getuigenissen van de dorpelingen die over Bodkin praten alsof ze hem werkelijk hebben gekend? Terwijl acteur Sohrab Bayat bij de bioscooppremière vertelde hoe verwarrend het soms voor ze was om hem als de camera aanging met een andere naam aan te spreken?
Hetzelfde geldt voor twee films die samen bijna een double bill vormen over de vraag hoe we ooit de ander kunnen kennen. Familieportretten waarin ook de makers niet aan de aandacht van de camera ontsnappen. Zelfs al blijven ze buiten beeld. Dan nog is de regisseur de onzichtbare hand die stuurt: de echo van een stem die vragen stelt, zoals die van Ester Gould in A Strange Love Affair with Ego, of de reflectie van een moderne man met de camera in de badkamerspiegel in A Family Affair van Tom Fassaert. Het zijn documentaires over mensen die hun leven fictionaliseren. Kun je dan wel helemaal eerlijk een waarheidsgetrouw verslag doen?
De strijd tussen fictie en documentaire is een rode draad in de Nederlandse filmgeschiedenis. Jarenlang leek het erop dat Nederland vooral een documentaireland was. Verhalenvertellers waren we niet. Tot columnist, filmcriticus en zelf filmmaker Jan Blokker op een gegeven moment zelfs constateerde dat de Nederlandse speelfilmproductie het beste maar helemaal kon worden opgeheven.
Maar nu fictiefilmers leentjebuur spelen bij documentairetradities, door meer te observeren, andere structurerende middelen gebruiken dan obstakels, doelen en oplossingen, hebben ze juist meer te vertellen dan ooit. Het wegvallen van de scheidslijn tussen feit en fictie, het ontstaan van hybride vormen van cinema, is zowel een symptoom van het postcinematische tijdperk (door de digitalisering zijn film en het filmische overal), als een diagnose.
Als hybride films de vorm zijn, dan is de vraag naar identiteit het thema. En er is werkelijk niet één film in de Forumselectie van dit jaar die ontkomt aan de vraag: wie ben ik? Wat is de mens?
Het meest expliciet wordt die vraag gesteld in Fiona Tans History’s Future: haar hoofdpersoon heet niet alleen M.P., naar ‘missing person’, hij is niet alleen kwijt, maar hij is zichzelf ook kwijt. Hij lijdt aan geheugenverlies. “Als je je geheugen kwijt bent, dan ben je jezelf kwijt”, aldus Tan in interviews rond de première van de film op het filmfestival Rotterdam en de release dit voorjaar. “FIlm werkt net zoals ons geheugen”.
Het idee van film als geheugenmachine is al oud. Toch is het in onze databasemaatschappij ook weer een nieuwe gedachte. Door alle bewegende en andere (gedigitaliseerde) media hebben we ons geheugen als het ware geëxternaliseerd. Om ons te herinneren hoe iets was moeten we naar films en foto’s kijken. Elke ervaring wordt gemedialiseerd.
Als David Verbeek zijn getraumatiseerde dronepiloot in Full Contact door hun geheugenlandschap laat dwalen, of als Boudewijn Koole W.F. Hermans’ geoloog Alfred Issendorg in Beyond Sleep de weg laat kwijtraken boven de poolcirkel, dan laten zij ons geen reële locaties, landschappen, plattegronden, gebieden zien. Het zijn cinematopografieën, door de camera geschilderde landschappen: spelend met scherpte en onscherpte, met perspectief, afstand en nabijheid, en met een bedwelmende visuele aantrekkingskracht. Zelfs de meest traditionele ‘speel-film uit het programma, Out of Love van Paloma Aguolera Valdebenito, laat zich bekijken als een verslag van persoonlijke wanen: twee jonge mensen, verwikkeld in de schijn van een romantische, en de werkelijkheid van een destructieve relatie. Ze bedotten zichzelf, elkaar en de toeschouwer.
Het Forum van de Regisseurs werd vorig jaar voor de eerste keer op het Nederlands Film Festival georganiseerd. Auteurs- en artfilms hebben nu hun eigen platform, waar het specifieke, het eigene en eigenzinnige onderscheidend zijn. Een jury bestaande uit filmmakers Nanouk Leopold, Nathalie Teirlinck en Robert-Jan Westdijk zal aan een van die films de VEVAM Prijs van het Forum van de Regisseurs uitreiken. Die bestaat uit een geldbedrag van 5000,- euro, te investeren in een nieuwe productie, en een penning, ontworpen door de Utrechtse zilversmeden SUS.
De constatering dat film niet langer een doek of een venster hoeft te zijn, was vorig jaar al de inspiratie voor een reeks op maat gemaakt voorprogramma’s. Dit jaar zochten we samenwerking met Thibaud Delpeuts stadsgezelschap Theater Utrecht, en werd door huisregisseur Casper Vandeputte een overkoepelend dramaturgisch concept ontwikkeld om elke film voorafgaand aan de vertoning van een extra perspectief te voorzien.
Wij hopen dat u na deze tweede editie van het Forum van de Regisseurs in prettige verwarring achterblijft. Wat waar is, wat waan, wat fictie en wat fantasie zal misschien niet zo eenduidig meer zijn. Maar wat film is des te meer.
Het complete programma van het Forum van de Regisseurs is hier te vinden. Het programmaboekje wordt verspreid in het Louis Hartlooper Complex en is te downloaden.
