145 jaar de Bijenkorf, de 100 mooiste affiches
De Bijenkorf heeft ’t, zo luidde decennialang de slogan van Amsterdams beroemdste warenhuis. Volgens de overlevering is-ie in 1929 bedacht door een kantoorboekhandelaar uit Dordrecht. Die meldde zich bij Frits Isaac, de directeur van de Haagse Bijenkorf, met een dichtgeplakte envelop. Erin zat een onverslaanbare slogan, aldus de kantoorboekhandelaar; voor 200 gulden mocht de Bijenkorf hem hebben.
Isaac nam de gok, en kocht de leus waarmee de Bijenkorf vanaf de jaren dertig een sterke eigen identiteit ontwikkelde. De slogan De Bijenkorf heeft ’t werd gevoerd in advertenties, reclamefolders en kwam op tal van –posters terecht, vaak zonder afbeelding van enig product: het warenhuis maakte en maakt vooral reclame voor zichzelf.
Ter gelegenheid van de 145e verjaardag van de Bijenkorf zijn er in de Centrale Hal van het Stadsarchief aan de Vijzelstraat ruim honderd reproducties te zien van affiches uit de roemruchte geschiedenis van het warenhuis. Ze maken niet alleen de bedrijfsgeschiedenis zichtbaar, maar schetsen tevens een mooi beeld van de ontwikkeling van het grafisch ontwerp in Nederland.
Het oudste affiche dateert uit 1916 en is van de hand van Pieter Das: een getekende houten klomp met stro erin, om het winkelend publiek duidelijk te maken dat de Bijenkorf ‘the place to be’ was voor de aanschaf van Sint Nicolaasgeschenken. De posters hingen overigens niet in de stad, maar in de winkel.
Pas na de Tweede Wereldoorlog werden de posters van de Bijenkorf ook op peperbussen in de stad geplakt. De eerste was voor Vleugels der Victorie, een door koningin Wilhelmina en prins Bernard geopende tentoonstelling ‘van den Engelsche en Amerikaansche luchtmachten’. Vanwege de oorlog waren er nauwelijks consumptieproducten beschikbaar, en deed het pand aan de Dam van onder tot boven dienst als tentoonstellingsruimte. Er stond zelfs een gevechtsvliegtuig van de Royal Air Force.
De mooiste posters stammen uit de jaren vijftig en zestig, en zijn gemaakt door vermaarde grafisch ontwerpers en grafici als Hans Peter Doebele, Gerard Wernars, Wim Strijbosch, Willy Lèdel, Theo Stradmann, Will van Sambeek, Swip Stolk en Anthon Beeke.
Zo maakte Stolk voor de jongerenafdeling Upperground een tamelijk psychedelische reclamecampagne die knipoogde naar het logo van de Londense Underground en de wereld van Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band. Stradmann ontwierp in 1959 een mooie tekstposter voor de huishoudfair, een beurs voor de moderne huisvrouw met de nieuwste snufjes en artikelen op huishoudgebied.
Doebele en Werners maakten fraaie posters voor de Bijenkorfiade en de Italiaanse landenactie in 1964: Diretto sole, oftewel ‘naar de zon’. Erop staat een mozaïekfiguur in goud – een verwijzing naar de klassieke oudheid. In de rechter onderhoek is plaats ingeruimd voor het Bijenkorflogo, dat de gerenommeerde Zwitserse ontwerper Josef Müller-Brockmann in 1960 maakte voor de Bijenkorf en nog altijd in gebruik is: een zeshoek met daarin een tot een enkel lijntje geabstraheerde bijenkorf.
Anthon Beeke maakte een typische jaren zeventig-poster voor Gay Seventies (‘een wonderbaarlijk wereldje in de Bijenkorf’): een Warhol-achtige verzameling lachende gezichten, waarvoor familieleden en vrienden poseerden. Toen de Bijenkorf in 1983 failliet dreigde te gaan, tekende Opland in zijn karakteristieke stijl een steunbetuigingsposter (‘de Bijenkorf moet blijven’).
Op de reclameposter voor de Drie Dwaze Dagen uit 2013 duikt opeens actrice Halina Reyn op. Naast een panter, als verbeelding van ‘de krachtmeting met haar diepere ik’. Want ‘in ieder persoon schuilt een dierlijk verlangen dat, als het op een juiste manier wordt uitgedaagd, tot leven komt’. Wat dat precies te betekenen heeft, is onduidelijk, het affiche maakt wel duidelijk dat ook bij de Bijenkorf reclamebureaus in plaats van ontwerpers het tegenwoordig voor het zeggen hebben.
Alhoewel. De vorig jaar met de Johannes Vermeer Prijs onderscheiden Amsterdamse grafisch ontwerpster Irma Boom werd gevraagd het affiche te ontwerpen voor het 145 jarig jubileum van de Bijenkorf. Het fameuze Bijenkorf-logo van Müller-Brockmann staat centraal in haar ontwerp, en toch is Booms touch onmiskenbaar. Het is de perfecte branding, voor de ontwerper én het concern.
145 jaar de Bijenkorf, de 100 mooiste affiches. T/m 24/5 in de centrale Hal van het Stadsarchief. Toegang gratis.
