jpekker

“Het gedrag van gewone mensen onder extreme omstandigheden”

Vijf in legergroen geklede, zwaar bewapende donkere mannen sjorren en trekken aan een bijna naakte, mooie jonge donkere vrouw die op haar rug ligt. Een van hen zet een mes op haar buik. Dan loopt een blanke man het beeld binnen; hij aanschouwt het tafereel even aandachtig en manoeuvreert de hand met het mes dan in een net iets andere positie.

Zo begint Catherine van Campens fraaie, indringende documentaire Painting Painful over Ronald Ophuis, die opzien baarde met aangrijpende, onontkoombare schilderijen van verkrachtingen in het concentratiekamp Birkenau en executies in Srebrenica. De in Amsterdam woonachtige Van Campen, die radiomaker is voor VPRO’s De Avonden en korte documentaires maakte over vergeten groente (Eeuwige moes), een autistische jongen (Drona & ik) en een meisje met Gilles de la Tourette (Anne vliegt), introduceert de omstreden Nederlandse schilder tijdens een enorme kunstbeurs in New York, waar tienduizenden dollars worden betaald voor zijn enorme doeken (“Niet bepaald het formaat van een New Yorks appartement”, aldus een verzamelaar). Vervolgens zoomt ze in de totstandkoming voor een van zijn schilderijen.

Het begint, zoals zo vaak bij Ophuis, in een ver, door oorlog geteisterd oord, in dit geval Sierra Leone. Daar vertelde een groep jongens Ophuis over ‘Boy or Girl’, een gruwelijk spelletje dat tijdens de burgeroorlog werd gespeeld door kindsoldaten. Als ze een zwangere vrouw zagen, sloten de mannen een weddenschap af: was ze in verwachting van een jongen of een meisje? Om erachter te komen, sneden ze haar buik open.

Ophuis laat de taferelen die hij tijdens zijn reizen in zijn hoofd heeft opgeslagen in zijn atelier naspelen door acteurs, en maakt vervolgens foto’s die als uitgangspunt dienen voor zijn schilderijen. “Wat ik nodig heb zijn vier à vijf jongens…” zegt hij tijdens een luchtige castingsessie tegen Hans Kemna. “Voor elk been één, een jongen voor de armen, een jongen die het mes vasthoudt en een die toeschouwt.”

Van Campen, die overal bij mocht zijn en alles mocht filmen, volgt Ophuis ook in Sierra Leone, waar hij rondloopt als een journalist, om zich heen kijkt, vragen stelt en fotografeert, en bij de kennismaking met de acteurs in zijn atelier. Daar vraagt ze hem op de man af waar zijn werk nu eigenlijk over gaat. Wat volgt is een lange stilte. Dan, weifelend: “Het gedrag van gewone mensen onder extreme omstandigheden”.

Waar die fascinatie voor lijden en geweld precies vandaan komt, vertelt de film niet. Althans, het antwoord is niet eenduidig. Gelukkig maar; het dwingt de kijker zelf een standpunt in te nemen over het confronterende geweld en Ophuis’ onderwerpskeuze en beweegredenen.

De schilder zelf was volgens Van Campen overigens “ontroerd” over het eindresultaat.

Painful Painting van Catherine van Campen wordt dinsdag 31 januari uitgezonden in NTR’s Het uur van de wolf, 23.00 uur, Nederland 2.